DESGAITASUNA AFRIKAN: OZTOPOEZ HARATAGO
Kalkuluen arabera, 1.300 milioi pertsonak – munduko biztanleriaren % 16 inguruk – desgaitasun nabarmena dute. Kopuru hori handitzen ari da, neurri batean, biztanleriaren zahartzearen eta gaixotasun ez-transmitigarrien prebalentziaren igoeraren ondorioz. Hala ere, desgaitasuna duten pertsonak askotan "ikusezinak" dira.
Desgaitasunen bat duten pertsona asko garapen-bidean dauden herrialdeetan bizi dira, eta, askotan bazterketa eta pobrezia larrian. Munduko 1.300 milioi desgaitasuna duten pertsonen ia % 80 errenta baxuko eta ertaineko herrialdeetan bizi da. Desgaitasuna duten pertsonek diskriminazioa eta oztopoak jasaten dituzte, eta horrek zaildu egiten die egunero gizartean berdintasunez parte hartzea. Larrialdi humanitarioko egoeretan, desgaitasuna duten pertsonak baztertuta geratzen dira, eta haien iritzia ez da kontuan hartzen ia inoiz beren bizitzak eta komunitateak berreraikitzeari dagokionez.
Pertsona baten inguruneak eragin handia du haren esperientzian eta desgaitasun-mailan. Jarraian, Saharaz hegoaldeko Afrikako desgaitasuna duten pertsona askok jasaten duten errealitatea ezagutuko duzu. Oztopoei aurre eginez eta eguneroko bizitza erraztuz, aurrera egin dezakegu desgaitasuna duten pertsonen parte-hartze sozialaren hobekuntzan. Horren adibide Derandein Fundaziotik bultzatzen ari garen proiektua da. Proiektu hau, gure tokiko kontrapartearekin (EAHP Tanzania) eta Ayúdame3D erakundearekin lankidetzan sustatzen ari gara. Ezagutu gehiago proiektu honi buruz hemen.
.jpg)
1. DESGAITASUNA DUTEN PERTSONEN ESKUBIDEAK
Giza eskubideei buruzko nazioarteko oinarrizko hitzarmenez gain, desgaitasuna duten pertsonen eskubideak Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Konbentzioan jasotzen dira (CRDP).
190 herrialdek berretsi duten konbentzio hau 2008an sartu zen indarrean. Honek "paradigma-aldaketa" ekarri zuen, karitatean oinarritutako desgaitasunaren ikuspegi tradizionalatik giza eskubideetan oinarritutako estrategiara. CRPDk desgaitasuna duten pertsonak giza eskubide eta programa humanitario eta garapen-programa guztietan integratzea eta parte hartzea aldarrikatzen du. Era berean, Desgaitasuna duten emakumeen eta haurren eskubideak azpimarratzen ditu, diskriminazio mota anitz eta gurutzatuak jasaten dituzten talde gisa.
Afrikako 54 herrialdeetatik 31k berretsi dute Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Konbentzioa. Afrikako Batasunaren 2018an onartutako Desgaitasunari buruzko Afrikako Protokoloak esplizituki onartzen ditu desgaitasuna duten emakumeen eskubideak, sexu-indarkeriaren aurkako babesa eta behartutako esterilizazioa barne. Hala ere, orain arte, 15 herrialdek baino ez dute berretsi protokolo hau, eta horrek mugatu egiten du eskualdean duen eragina.
.jpg)
2. AFRIKAKO ERREALITATEAK ETA ERRONKAK
Kalkuluen arabera, 80 milioi pertsona inguru bizi dira desgaitasunen batekin Afrikan, hau da, kontinenteko biztanleriaren % 15 inguru. Horietatik % 10 eta % 15 bitartean eskola-adineko haurrak dira. Haur horien % 90 baino gehiagok ez dute hezkuntzarako sarbiderik oztopo soziokulturalak, azpiegitura desegokiak eta baliabide falta direla eta.
Landa-eremuetan desgaitasunaren prebalentzia handiagoa da, osasun-zerbitzuak urrun daudelako eta zerbitzu horiek eskuratzeko baliabiderik ez dagoelako. Afrikan, desgaitasuna duten pertsonen % 26tik % 55era bitartean behar duten errehabilitazio medikoa jasotzen dute, eta % 17tik % 37ra bitartean laguntza-gailuak jasotzen dituzte, hala nola gurpil-aulkiak, protesiak edo audifonoak.
Zenbatespenak gorabehera, Afrikako herrialde askotan desgaitasunari buruzko datu ofizialak urriak edo zehaztugabeak dira. Adibidez, benetako prebalentzia % 20tik % 22ra bitartekoa dela kalkulatzen da, baina estatistika ofizialek % 2tik % 5era bitartekoa dela diote. Datu falta horrek politika publiko eraginkorrak planifikatzea zaildu egiten du.
3. ANIZTASUNA
Desgaitasuna duten pertsonek ez dute talde homogeneoa osatzen. Haien bizi-esperientziak, gainjarritako identitateak eta testuinguru anitzek zehazten dituzte aurrez aurre izango dituzten oztopo, kostu eta desberdintasunen motak eta intentsitatea.
Ezinbestekoa da zeharkako ikuspegia aplikatzea hainbat faktore nola konbinatzen diren ulertzeko, hala nola generoa, adina, egoera sozioekonomikoa, beharrezko laguntza mota eta maila, eta inklusioari eragiteko dauden oztopoak. Ikuspegi generikoak ez dira egokiak sistema eta gizarte inklusiboak sortzeko; izan ere, horretarako, egokitzapenak egin behar dira, desgaitasunen bat duten pertsonek beren bizi-ziklo osoan izandako esperientziak islatzeko.
4. EMAKUMEEN OZTOPO BIKOITZA
Kalkulatzen da munduko emakumeen %19k desgaitasunen bat dutela, gizonen %12ren aldean. Desberdintasun hori, neurri batean, baliabideak esleitzean eta zerbitzuak eskuratzean dauden genero-joeren ondorio da. Diru-sarrera baxuko eta ertaineko herrialdeetan, desgaitasuna duten pertsonen hiru laurden emakumeak dira. Emakume horien % 65 eta % 70 artean landa-eremuetan bizi dira.
Afrikan, desgaitasuna duten emakumeek hiru aldiz joera handiagoa dute indarkeria fisikoa edo sexuala jasateko desgaitasunik ez duten bikotekideek baino. Desgaitasuna duten emakumeen % 83k sexu-indarkeria jasan du noizbait, eta % 40tik % 68ra bitartean 18 urte bete aurretik. Desgaitasun intelektuala duten emakumeek arrisku are handiagoa dute, 10 aldiz aukera gehiago baitute indarkeria jasateko.
Desgaitasuna duten emakumeentzako osasun-zerbitzu egokirik ez izatea areagotu egiten da zeinu-hizkuntzan trebatutako langileen faltagatik, ekipamendu medikorik ez dagoelako eta Braille bezalako formatuetan informazio gutxi dagoelako. Gainera, derrigorrezko esterilizazioa eta derrigorrezko abortua bezalako praktikak jarraitzen dute, desgaitasuna duten emakumeek beren egoera beren seme-alabei transmititzeko beldurragatik.
Desgaitasuna duten emakumeek diskriminazio bikoitza jasaten dute: bata generoagatik eta bestea desgaitasunagatik, eta horrek bizitza ekonomikoan, sozialean, politikoan eta hezkuntzan duten parte-hartzea mugatzen du.
5. OZTOPOEKIN HAZTEA
Kalkulatzen da mundu osoko ia 240 milioi haurrek desgaitasun motaren bat dutela, hau da, hamar haurretatik batek gutxi gorabehera. Afrikan, haurtzaroko desgaitasunak neurri handi batean prebenitu daitezke. Hauek, poliomielitisa, elgorria, meningitisa eta garuneko malaria bezalako gaixotasunekin lotuta daude, eta baita jaio aurreko eta jaioberrien osasun-zerbitzuen faltarekin eta dieta txarrarekin ere.
Afrikako desgaitasuna duten haurrek estigma larria jasaten dute. % 90 baino gehiago ez dira eskolara joaten, eta abusu fisiko, emozional eta sexualak jasaten dituzte. Kasu batzuetan, jaiotzean abandonatu edo erail egiten dituzte, sinesmen kultural eta superstiziosoengatik. Haur hauek jasaten dituzten arriskuak eta egoerak aldatu egiten dira desgaitasun motaren, bizi diren tokiaren eta eskura ditzaketen zerbitzuen arabera.
.jpg)
6. ESTIGMATIZAZIOA ETA OZTOPO SOZIOKULTURALAK
Afrikako komunitate askotan, desgaitasuna duten pertsonak espiritu gaiztoek hartuta edo jainkoen zigor gisa ikusten dira. Sinesmen horiek abandonua, tratu txarrak eta haur-hilketa bezalako praktikak eragiten dituzte. Afrikako herrialde batzuetan, desgaitasuna duten haurren gurasoek seme-alabak ezkutatzen dituzte edo gizarte-jardueretan parte hartzea debekatzen diete estigma dela eta. Zaintzaile askok ez dituzte onartzen desgaitasuna duten seme-alaben behar medikoak, eta, ondorioz, tratamendu tradizionalak bilatzen dituzte, arreta mediko profesionala bilatu beharrean.
Desgaitasunaren estigmatizazioa Afrikan oso arazo sakona da. Sinesmen kulturalekin, kontzientziazio faltarekin eta desgaitasuna duten pertsonak, batez ere haurrak, baztertzen dituzten gizarte-praktikekin dago zuzenean lotuta.
Afrikan desgaitasuna duten pertsona askok bizi duten errealitatea ezagutzen dugunez, Derandeinen hezkuntza inklusiborako sarbidea, giza eskubideen babesa eta oztoporik eta estigmarik gabeko inguruneak sortzea sustatzen dugu. Gure konpromisoetako bat da desgaitasuna duten emakumeei, gizonei eta haurrei laguntzea, duintasunez bizi daitezen, beren komunitateetan erabat parte har dezaten eta beren eskubideak justizia-, duintasun- eta berdintasun-baldintzetan balia ditzaten. Ekiten diogun ekintza bakoitzarekin Afrikako kontinente bidezkoago, irisgarriago eta inklusiboago batera hurbildu nahi dugu pertsona guztientzat. Lagunduko diguzu jarraitzen?